Biosurfaktantlar, belli bir ekiş şertlerinde metabolik proseslerinde mikroorganizmler tarapyndan bölünip çykýan metabolitlerdir. Himiki taýdan sintezlenen surfaktantlar bilen deňeşdirilende, biosurfaktantlar gurluş dürlüligi, biodegrasiýa, giň biologiki işjeňlik we daşky gurşawa dostluk ýaly köp özboluşly häsiýetlere eýe. Sintetiki surfaktantlaryň çig malyň elýeterliligi, bahasy we öndürijilik çäklendirmeleri ýaly daşky gurşawyň hapalanmagyna we önümçilik we ulanylyş wagtynda adam saglygyna howp salmak tendensiýalary sebäpli biosurfaktantlar boýunça gözlegler soňky iki onýyllykda daşky gurşaw we saglyk düşünjesiniň ýokarlanmagy bilen ep-esli artdy. Bu ýatak çalt ösdi, dürli biosurfaktantlar we önümçilik prosesleri üçin halkara derejesinde köp sanly patent berildi. Hytaýda gözlegler, esasan, nebiti gaýtadan dikeltmekde we bioremediasiýa etmekde biosurfaktantlary ulanmaga gönükdirildi.
1. Biosurfaktantlaryň görnüşleri we önümçilik ştamlary
1.1 Biosurfaktantlaryň görnüşleri
Himiki taýdan sintezlenen surfaktantlar, adatça polýar toparlary boýunça toparlara bölünýär, biosurfaktantlar bolsa biohimiki aýratynlyklaryna we öndürýän mikroorganizmlere görä toparlara bölünýär. Adatça bäş görnüşe bölünýär: glikolipidler, fosfolipidler we ýag kislotalary, lipopeptidler we lipoproteinler, polimer surfaktantlar we ýöriteleşdirilen surfaktantlar.
1.2 Biosurfaktantlaryň ştamlaryny öndürmek
Biosurfaktantlaryň köpüsi bakteriýalaryň, hamyrmaýalaryň we kömelekleriň metabolitidir. Bu öndüriji ştamlar esasan nebit bilen hapalanan köllerden, toprakdan ýa-da deňiz gurşawyndan barlanýar.
2. Biosurfaktantlary öndürmek
Häzirki wagtda biosurfaktantlar iki esasy usul arkaly öndürilip bilner: mikrob fermentasiýasy we ferment sintezi.
Fermentasiýada biosurfaktantlaryň görnüşi we hasyllylygy, esasan, mikroorganizmleriň ştammyna, ösüş etabyna, uglerod substratynyň tebigatyna, N, P we metal ionlarynyň konsentrasiýalaryna, şeýle hem ekiş şertlerine (pH, temperatura, agitasiýa tizligi we ş.m.) baglydyr. Fermentasiýanyň artykmaçlyklary pes önümçilik çykdajylaryny, önümleriň dürlüligini we uly göwrümli senagat önümçiligi üçin amatly edýän ýönekeý amallary öz içine alýar. Şeýle-de bolsa, aýyrmak we arassalamak üçin çykdajylar ýokary bolup biler.
Munuň tersine, ferment taýdan sintezlenen surfaktantlar köplenç has ýönekeý molekulýar gurluşlara eýe, ýöne deň derejede ajaýyp ýerüsti işjeňligi görkezýärler. Enzimatiki çemeleşmäniň peýdalary has az çykdajy çykdajylaryny, gurluş üýtgemeleriniň aňsatlygyny, göni arassalanmagy we immobilizlenen fermentleriň gaýtadan ulanylmagyny öz içine alýar. Mundan başga-da, ferment taýdan sintezlenen surfaktantlar, derman komponentleri ýaly ýokary bahaly önümleri öndürmek üçin ulanylyp bilner. Ferment çykdajylary häzirki wagtda ýokary bolsa-da, fermentleriň durnuklylygyny we işjeňligini ýokarlandyrmak üçin genetiki in engineeringenerçilikde gazanylan üstünlikler önümçilik çykdajylaryny azaldar diýlip garaşylýar.
Iş wagty: 04-2025-nji sentýabr